Хронотоп психологизм жасау құралы ретінде (М. Әуезовтің «Жетiм» әңгімесінің материалы бойынша)

Аңдатпа

Мақалада Мұхтар Әуезовтің «Жетім» әңгімесіндегі (аударған В.Дубинцева мен Н.Гордеева) көркем уақыт пен кеңістік сөз болады. Зерттелетін әңгімеде хронотоп психологизмді құрудың маңызды құралы ретінде қызмет етеді. Әңгімедегі кеңістіктік-уақыттық қатынастар жүйесі антитезалар тізбегі арқылы жүйеленеді: «өзіңдікі – өзгенікі», «тұрғын – қоныссыз», «дала – ауыл», «нағыз – фантастикалық», «күн – түн», «жарық – қараңғы». Әңгіменің көркемдік кеңістігінің ерекшеліктері фольклордан нәр алғанымен, парадоксалды түрде қайта ойланған. Көркем кеңістіктің өзгеруі уақыт қозғалысымен байланысты: жарықтан қараңғылыққа, шынайыдан фантастикаға. Әңгімедегі пейзаждар жүйесі мен көркем детальдар жетімшілікті кейіпкердің орталық психологиялық сипаты ретінде бейнелеуге жұмыс жасайтындай етіп салынған. Әңгіме өте қысқа құралдардың күшті және терең эмоционалды әсерге қалай қол жеткізе алатынының мысалы болып табылады.