Д. НӘКІПОВТІҢ КӨРКЕМ СТИЛІНДЕГІ КОМПОЗИТТЕРОККАЗИОНАЛИЗМДЕР: ТРАНСМӘДЕНИ СЕМИОТИКАСЫ

Аңдатпа

Мақалада Дюсенбек Накиповтың «Күл шеңбері: Интенция романы» романындағы сызба арқылы сызықша арқылы жасалған окказионалды күрделі етістіктердің көркемдік-эстетикалық рөлі талданады. Етістік құрамалары оқиғаның көп қырлы, мәнерлі бай бейнесін жасауға қызмет ететіні анықталды. Романның орыс тіліндегі мәтініндегі етістіктердің бір құрамда бірігуіне қазақ тілінің морфологиялық ерекшеліктері әсер еткен, ол үшін бір ғана синтаксистік қызмет атқарып, «бір оқиғаны» білдіретін етістік күрделі немесе аналитикалық құрылымдардың қызметі тән. Бұл автордың көркем дүниетанымының трансмәдени сипатын көрсетеді. Құрама сөздердің семантикасын компоненттік талдау әдісі етістік компоненттерінде ортақ семалар орнатуға мүмкіндік береді. Құрама элементтердің арасында паратаксистік қатынастар туындайтыны анықталды: әрекеттердің реттілігі, бір мезгілдегі. Композиттік элементтердің бірі оқиғаның мәнерлілігін, эмоционалдылығын беріп, сол арқылы оқырманға әсер етуді күшейте отырып, негізгі мағыналық жүктемені көтере алады. Накипов мәтініндегі вербальды композиттік-оккационализмдердің қызметі әртүрлі семиотикалық жүйелердің: музыка, хореография, сөздік белгілердің өзара әрекетін жеткізе отырып, мәтіннің ерекше синтаксисін, ерекше ырғақ пен интонациялық құрылымды жасайды. Накиповтың көркемдік стилінде етістік құрамаларын қолдану автордың бірегей трансмәдени әдістерінің бірі болып табылады.