«ТӘҢІР» ҰҒЫМЫНЫҢ ЛЕКСИКОГРАФИЯЛЫҚ ИНТЕРПРЕТАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ ТАЛДАУЫ
DOI:
https://doi.org/10.52301/2957-5567-2025-4-4-45-57Кілт сөздер:
космоним, семантика, этимология, лексикография, мифолингвистика, түркі мифологиясы, мәдени код, тілдік эволюция.Аңдатпа
Бұл мақалада түркі тілдеріндегі лексикографиялық дереккөздерде «Тәңір» космонимінің семантикалық мазмұны зерттеледі. Зерттеу барысында этимологиялық, түсіндірме және мифолингвистикалық сөздіктерге талдау жасалып, осы қасиетті ұғыммен байланысты негізгі мағыналар анықталады. Әсіресе, «Тәңірдің» ежелгі түркі халықтарының дүниетанымындағы жоғарғы аспан құдайы ретіндегі рөліне, сондай-ақ оның түрлі тарихи-мәдени контексттердегі мағыналық трансформациясына ерекше назар аударылады. Талдау нәтижесінде лексикографиялық дереккөздерде «Тәңір» көбінесе ғаламның, әділдіктің, құдайлық ерік пен космостық тәртіптің символы ретінде сипатталатыны анықталды. Мақалада бұл космоним тек лексикалық бірлік қана емес, сонымен қатар түркі халықтарының менталитеті мен діни-философиялық дүниетанымының көрінісі ретінде қарастырылады. Зерттеу бұл атаудың мағыналық көпқабаттылығын – түркі мифологиясындағы архетиптік бейнеден бастап, құдайлық билік, тағдыр және әлемдік тәртіптің тұрақты символына дейінгі эволюциясын ашып көрсетеді.
Библиографические ссылки
Арынов Т. Лексико-семантические и стилистические особенности языка «Китап ат тухфа аз-закия фил-лұғат турк» Алма-Ата, 1983. 207 с.
Баскаков Н.А. Предисловие к сборнику «Тюркизмы восточнославянских языках». Москва, 1974. 356 б.
Васильев В.П. Китайские надписи на орхонских надписях в Кошоцайдаме и Карабалгасуне. Санкт Петербург, 1897. 506 с.
Вольневич Я. Красочный пассат, или Странствия по островам Южных морей. Москва, 1980. 232 с.
Гузев Ж.М. Проблематика словника толковых словарей тюркских языков. Нальчик, 1984. 158 с.
Дмитриев Н.К. О тюркских элементах русского словаря. Москва,1962. 223 с.
Дмитриев Н.К. О тюркских элементах русского словаря // Лексикографический сборник. №2. Москва, 1958. 129 с.
Жубанов Х. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, Ғылым, 1999. 540 б.
Кашгари М. Девони лугат-ит тюрк. Ташкент, 1960. 452 с.
Кнорозов Ю.В. Иероглифические рукописи майя. Москва, 1975. 251 с.
Ллойд С. Реки-близнецы. Пер. с англ. Москва, 1972. 45 с.
Малбаков М.М. Бір тілді түсіндірме сөздіктің құрылымдық негіздері. Алматы, 2002. 364 б.
Монголо-русский словарь //под. ред. Михайлова Г.Н. Москва,1940.
Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. Москва, 1984. 205 с.
Палладий П.И. (Кафаров), Попов П.С. Китайско-русский словарь. Пекин, 1888. 705 с.
Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. Санкт Петербург, 1893.Т.3. 1048 с.
Рамстедт Г.И. Введение в алтайское языкознание. Москва, 1957.
Русско-китайский словарь. Москва, 1953. 709 с.
Сеидов М.А. Заметки о гуннской мифологии // Советская тюркология, Москва, 1970. № 2.
Сулейменов О. АЗиЯ. Алма-Ата, 1975. 596 с.
Слово и миф. Москва, 1989. 117 с.
Татаринцев Б.И. Происхождении тюркского наименования неба (таңри) и его соответствий // Советская тюркология, Москва, 1984. № 4.
Шаймерденова Н.Ж. Глоссы как феномен текста. Алматы, 1997. 129 с.
Загрузки
Жарияланды
Как цитировать
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2025 П. Ертаева, М.К. Амангазиева
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.en
