ҚАЖЫҒАЛИ МҰХАНБЕТҚАЛИҰЛЫНЫҢ «ТАР КЕЗЕҢ» РОМАНЫНЫҢ АУДАРМАЛАРЫНДА ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ ЛАКУНАЛАРДЫ ЖЕТКІЗУ ЖӘНЕ РЕАЛИЯЛАРДЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕСІ
DOI:
https://doi.org/10.52301/2957-5567-2025-4-4-21-32Кілт сөздер:
баламасыз лексика, мәдени алшақтық, этнографиялық лакуна, реалия, көркем мәтін, форенизация, доместикацияАңдатпа
Бұл мақалада көркем аудармада мәдени-ұлттық лексиканы жеткізу мәселесі қарастырылады. Зерттеуге материал ретінде XVIII ғасырдағы Қазақстан тарихындағы күрделі кезеңді баяндайтын Қажығали Мұханбетқалиұлының «Тар кезең» романы алынды. Зерттеу нысаны – қазақтың «нағашы», «жиен», «қырық серкеш беру» және «бәсіре» сияқты төрт этнографиялық лексемасы болса, оларды орыс және ағылшын тілдеріне аударуда қолданылған аударма тәсілдері зерттеу пәні болып табылады. Лингвомәдени, салыстырмалы-салғастырмалы және аударма талдауларын қамтитын кешенді талдау нәтижесінде аталған этнографиялық лексемалардың аудармаларында жуықтап аудару, түсіндірмелі аударма, алып тастау, нақтылау, жалпылау, сөзбе-сөз аудару және транслитерация сілтемемен сияқты аударма тәсілдері қолданылғаны анықталды. Талдау ағылшын тіліндегі мәтін орыс тілінен аударылғандықтан, ағылшын тіліндегі аудармада қолданылған аударма тәсілдерінің орыс тіліндегі нұсқасында қолданылған аударма тәсілдерімен сәйкес келетінін көрсетті. Екі аудармада да доместикация стратегиясы басым болды. Бұл зерттеудің нәтижелері практикалық тұрғыдан әдеби аудармашылар мен баламасыз лексиканы зерттеушілер үшін құнды болып табылады. Келешектегі зерттеулер белгілі бір тіл жұптары аясында глоссарийлер мен әдістемелік ұсыныстар құрастыруға бағытталуы мүмкін.
Библиографические ссылки
Anokhina, T. (2018). The linguistic verification of lacunae by the modern lacunology studies. In: Research trends in modern linguistics and literature, 1, 4-16.
Baker, M. (2018). In Other Words: A Coursebook on Translation (3rd ed.). Routledge.
Bäsire qanday salt? [What tradition is ‘basire’?]. (2018). Altı Alash, 24, 5. (in Kaz.)
Erğalïev, Q. S., Ağïnbaeva, Q., Erğalïeva, S. J. (2020). Étnografïzmderdiñ awdarmadağı körinisi (twıstıq atawlar negizinde) [Reflection of ethnographisms in translation (based on kinship)]. PMU Khabarshysy. Filologiya seriyasy, 1, 122-128. (in Kaz.).
Jïenqurıq twralı ne bilemiz? [What do we know about ‘zhienkuryk’]. Retrieved 10 September 2025 from anatili.kazgazeta.kz/news/14781 (in Kaz.).
House, J. (2018). Translation: The basics. Routledge.
Khalilia, H., Bella, G., Freihat, A. A., Darma, S., & Giunchiglia, F. (2023). Lexical diversity in kinship across languages and dialects. In: Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1229697.
Khishigsuren, T., Bella, G., Batsuren, Kh., Freihat, A. A., Nair, N. Ch., Ganbold, A., Khalilia, H., Chandrashekar, Y., & Giunchiglia, F. (2022). Using linguistic typology to enrich multilingual lexicons: The case of lexical gaps in kinship. In: Proceedings of the 13th Language Resources and Evaluation Conference, 2798-2807.
Li, S., Hauer, B., Shi, N., & Kondrak, G. (2024). Translation-based lexicalization generation and lexical gap detection: Application to kinship terms. In: Proceedings of the 62nd Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics (Volume 1: Long Papers), 6891-6900. https://doi.org/10.18653/v1/2024.acl-long.372
Muxanbetqalïulı, Q. (2012). Tar kezeñ. Almatı: Mereke baspası. 584 b. (in Kaz.).
Mukhanbetkaliuly, K. (2016). Tyazhkie vremena. Almatı: Qazaq éncïklopedïyası. 428 s. (in Russ.).
Mukhanbetkaliuly, K. (2022). Troubled times. The Kazakh Pen Club, the United Kingdom by Amazon, 657 p.
Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Prentice Hall International.
Sänik, Z. (2016). Qazaq étnografiyası [Kazakh Ethnography]. Almatı: “An Arıs” baspası. 576 b. (in Kaz.).
Vakhitova, T., Kuzembayeva, G., Yergazina, A., Zhumakhanova, A., & Khayrullina, R. (2022). Kazakh and Russian kinship terminology: a comparative linguistic and cultural analysis of lacunae. In: Eurasian Journal of Applied Linguistics, 8 (1), 28-43. http://dx.doi.org/10.32601/ejal.911517.
Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility: A history of translation. Routledge.
Загрузки
Жарияланды
Как цитировать
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2025 Ж.М. Буркитбаева, Ш.К. Жаркынбекова
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.en
